Obstipatie in de palliatieve fase

Wat is obstipatie?

Onder obstipatie wordt het weinig frequent en met moeite produceren van meestal harde ontlasting verstaan. Het ontlastingpatroon is veranderd ten opzichte van het voor die patiënt normale defecatiepatroon en gaat gepaard met klachten zoals buikpijn, misselijkheid en braken.

Oorzaken obstipatie

Er zijn veel verschillende oorzaken voor obstipatie, waarvan de meest voorkomende zijn:

• minder eten en drinken
• minder beweging 
• bijwerking van medicatie, zoals opioïden en middelen met anticholinerge werking

Richtlijn Obstipatie in de palliatieve fase

De richtlijn obstipatie in de palliatieve fase (april 2022) ondersteunt zorgverleners die betrokken zijn bij de zorg van mensen met obstipatie in de palliatieve fase door aanbevelingen te geven over de signalering, diagnostiek en behandeling van obstipatie.

De richtlijn is te vinden op Pallialine, waar ook alle andere landelijke richtlijnen palliatieve zorg te vinden zijn. De patiëntenversie van de richtlijn Obstipatie in de palliatieve fase is te lezen op Overpalliatievezorg.

Patiënteninformatie

Goede voorlichting geven aan patiënten over obstipatie kan bijdragen aan het voorkomen van obstipatie of bijdragen aan de vermindering van klachten. Tips voor het geven van voorlichting aan patiënten: 

• Besteed bij voorlichting aandacht aan de kenmerken van obstipatie, de ziektelast en de preventie en behandeling ervan. 
• Verwijs patiënten en naasten naar betrouwbare informatiebronnen, bijvoorbeeld op Overpalliatievezorg.
• Benadruk het belang van leefregels (inname van vocht, gebruik van vezels, lichaamsbeweging, tijd nemen en goede houding op toilet, goede toiletfaciliteiten) voor zover deze haalbaar zijn.
• Geef voorlichting over het gebruik van diverse soorten vezels in de voeding, betrek zo nodig een diëtist. Verwijs patiënten naar Hoeveel vezels heb ik elke dag nodig?
• Sluit je uitleg aan op het taalniveau van de patiënt. Kijk voor eenvoudige uitleg en afbeeldingen op Begrijp je lichaam.
• Houd er rekening mee dat spreken over ontlasting in sommige (niet-westerse) culturen een taboe kan zijn. Zie hiervoor de handreiking Palliatieve zorg voor mensen met een niet-westerse achtergrond.

Samenvattingskaart

De samenvattingskaart is een verkorte, praktijkgerichte weergave van de richtlijn en biedt inzicht in diagnostiek, ondersteuning en behandeling van obstipatie in de palliatieve fase. Deze is als PDF te downloaden. 

PalliArts

Medicatie die kan worden ingezet bij obstipatie, de dosering en eventuele bijwerkingen zijn te vinden in het Palliatief Formularium op PalliArts.

PalliArts is een app  voor mobiele telefoon of tablet die  zorgverleners op een gebruiksvriendelijke manier praktische (landelijke en regionale) informatie geeft over en voor palliatieve zorgverlening. Ook de samenvatting van de richtlijn Obstipatie is in deze app te vinden. 

PalliArts is gratis te downloaden voor zowel iOS (App Store) als Android (Play Store). Voor downloaden op de iPad selecteer 'alleen iPhone' in de zoekfunctie.  

Download de app voor iOS 
Download de app voor Android

Meer informatie over PalliArts staat op de themapagina PalliArts. 

Meetinstrumenten

Omdat obstipatie veel voorkomt bij mensen in de palliatieve fase, is het van belang regelmatig naar de ontlasting te vragen. Daarbij kunnen meetinstrumenten behulpzaam zijn. Deze kunnen door de patiënt zelf of een hulpverlener worden afgenomen. De meetinstrumenten kunnen gebruikt worden om de ontlasting van de patiënt in kaart te brengen. Daarvoor kan de Bristol Stoelgang Schaal gebruikt worden. Om obstipatie in kaart te brengen bij mensen met obstipatie door het gebruik van opioïden kan de Bowel Function Index gebruikt. Beide meetinstrumenten staan in de herziene richtlijn.