Inleiding

Stomatitis is een verzamelnaam waarmee alle orale en periorale ontstekingsprocessen worden aangeduid. Het omvat ontstekingen en infecties van de mondslijmvliezen en lippen, gingivitis, parodontitis en dentale infecties. Infecties zullen in de volgende paragraaf worden besproken.
Stomatitis kan ook veroorzaakt worden als gevolg van behandeling van kanker, zoals chemotherapie of radiotherapie. Hiervoor wordt de laatste jaren in toenemende mate de term ‘orale mucositis' (zie ook de richtlijn Orale mucositis) gebruikt. Orale mucositis kan gecompliceerd worden door infecties. Bovendien kunnen de slijmvliesbeschadigingen een porte d'entrée zijn voor micro-organismen en ontstekingsproducten en leiden tot bacteriëmie en sepsis.

Stomatitis aphthosa is een ziektebeeld gekenmerkt door het optreden van multipele aften: uitgeponste, vaak zeer pijnlijke slijmvlieslaesies (doorsnede 1-15 mm) in de mond met wit-grijs centrum omgeven door een rode wal. Stomatitis aphtosa heeft de neiging steeds terug te komen.
Stomatitis en met name orale mucositis ten gevolge van behandeling van kanker veroorzaakt groot ongemak en pijn voor de patiënt en kan de kwaliteit van leven negatief beïnvloeden. De pijn en smaakveranderingen samenhangend met stomatitis kunnen leiden tot verminderde inneming van vast voedsel en vocht met als mogelijk gevolg gewichtsverlies en uitdroging.

Vóórkomen

Ongeveer 40% van de patiënten die met cytostatica behandeld wordt, krijgt last van orale mucositis. Patiënten met een hematologische maligniteit hebben twee- tot 3 driemaal zoveel kans op orale mucositis vergeleken met patiënten met een solide tumor.
Nagenoeg alle patiënten die bestraald worden op het hoofdhalsgebied ont­wik­kelen een orale mucositis van de mond of de keel. Meestal geneest mucositis relatief snel na de behandeling.

Oorzaken

Stomatitis kan worden veroorzaakt of verergerd door één of meer van de volgende factoren:

• Algemene factoren:
  • slechte mondverzorging
  • factoren die trauma veroorzaken (slecht passend gebit, scherpe randen etc.)
  • droge mond
  • slechte algemeen lichamelijke conditie c.q. voedingstoestand
• Ziekten:
  • infecties van de mondslijmvliezen (schimmel, viraal, bacterieel)
  • infecties van het tandvlees (gingivitis/parodontitis)
  • cariës
  • syndroom van Sjögren
• Stomatitis aphtosa:
  • stress, trauma, menstruatie
  • vitamine B12- of foliumzuurdeficiëntie
• Orale mucositis als gevolg van behandeling
  • chemotherapie (o.a. 5-fluorouracil, methotrexaat, adriamycine, epirubicine, paclitaxel, docetaxel en etoposide)
  • ‘targeted therapies' (bijv. tyrosinekinase-remmers, mTOR-remmers)
  • radiotherapie in het mondgebied