Marijke Synhaeve - Interview verkiezingen 2023

Marijke Synhaeve is kandidaat-Kamerlid voor D66. De partij is momenteel op het gebied van de levenseindezorg vooral bekend van de ‘wet voltooid leven’.

Wat het thema ‘levenseinde’ betreft, wordt D66 in deze tijd natuurlijk vooral geassocieerd met de ‘wet voltooid leven’. Heeft de partij ook gedachten over palliatieve zorg?

‘Zoals u weet staat D66 voor autonomie en zelfbeschikking. Wat D66 betreft mag er in de zorg voor ouderen meer ruimte zijn voor het levenseinde als nadrukkelijker onderwerp. Ik begrijp dat sommige mensen het ongelooflijk spannend vinden dat wij die zelfbeschikking bij een voltooid leven mogelijk willen maken. Uit onderzoek blijkt echter dat heel veel ouderen hier graag over zouden spreken, maar de mogelijkheden daar nu niet toe zien. Dat gesprek kan bijvoorbeeld plaatsvinden bij de huisarts. En dat zou wat D66 betreft over verschillende onderwerpen moeten gaan die raken aan het levenseinde: over palliatieve zorg, euthanasie en/of voltooid leven. Dit alles past bij onze visie op waardig oud worden.’

De meeste teksten in het verkiezingsprogramma van D66 gaan, qua laatste levensfase, over de genoemde ‘wet voltooid leven’ en euthanasie (het moet ook beschikbaar komen voor kinderen, het moet uit het Wetboek van Strafrecht, er moet voldoende financiering zijn voor het Expertisecentrum Euthanasie). Ik zag één regel over een breder onderwerp. D66 vindt het belangrijk ‘dat er een maatschappelijk gesprek wordt gevoerd over de laatste levensfase en de dood’. Zou u dat willen toelichten? Gaat dit over gesprekken die mensen onderling thuis zouden kunnen voeren of gaat het om brede maatschappelijke discussies, zoals: welke operaties kunnen nog wel/niet, hoeveel geld geven we uit aan cure vs. care, et cetera?

‘Beide. Het is bij uitstek een gesprek dat breed in de samenleving gevoerd kan worden. In de zorg blijft dat gesprek - ‘tot wanneer blijven we eigenlijk behandelen’ - nog vaak onbesproken. Maar het zou ook een gespreksonderwerp op individueel niveau moeten zijn. Zoals ik al aangaf, missen veel ouderen de mogelijkheid om over de laatste levensfase te spreken. Wat D66 betreft zou het mooi zijn als bijvoorbeeld elke 70-jarige een uitnodiging krijgt van de huisarts om te spreken over thema’s die raken aan de laatste levensfase: waar woon je en blijft dat geschikt? Welke zorg is er misschien nodig? Hoe denk je over het levenseinde? Dat past bij waardig oud worden.’

In de media en de maatschappij is de laatste maanden relatief veel discussie over de wachtlijsten bij het Expertisecentrum Euthanasie voor mensen die vanwege psychiatrische klachten een euthanasievraag hebben. Is er volgens D66 in die sector genoeg kennis en aandacht voor palliatieve zorg? Zo ja, waar blijkt dat uit? Zo nee, zou het niet een logischer volgorde zijn om eerst te investeren in betere ggz-hulp (inclusief kennis over palliatieve zorg, maar ook door het wegwerken van wachtlijsten in de ggz) en pas daarna de dood als oplossing van psychiatrisch lijden aan te bieden? 

‘Voor D66 geldt dat zelfbeschikking altijd voorop moet staan. Wij vinden daarom dat we in beide moeten investeren. De focus moet altijd liggen op de kwaliteit van het leven. In sommige gevallen is palliatieve zorg dan passender. Het is voor D66 dus ook belangrijk dat de palliatieve zorg van goede kwaliteit is en professionals daar goed in worden opgeleid, daarom is er ook een Nationaal Programma Palliatieve Zorg II gestart. Tegelijkertijd is het psychisch lijden in sommige gevallen dusdanig dat euthanasie de meest barmhartige mogelijkheid is om waardig te sterven. Het is natuurlijk niet zo dat daar lichtzinnig over wordt gedaan. Een euthanasieverzoek komt met strikte zorgvuldigheidscriteria en wordt achteraf getoetst. Maar wij vinden wel dat mensen het recht hebben op de zelfbeschikking om hiervoor te kunnen kiezen.’

Een stijgend aantal mensen krijgt zorgbehoeften op gebied van palliatieve zorg (een stijging van 50.000 in twee decennia), Tegelijkertijd zal het personeelstekort in de zorg toenemen. De druk op de mantelzorg zal toenemen, ook voor de partners en kinderen van mensen die ongeneeslijk ziek zijn. Hoe kan de overheid mensen motiveren die mantelzorgtaken op zich te nemen?

‘Het personeelstekort houdt nog wel even aan. En de zorgvraag zal inderdaad sterk toenemen, door de vergrijzing en omdat we met elkaar (gelukkig) ouder worden. Allereerst is het aan de politiek om het eerlijke verhaal te blijven vertellen. Want er zál, wanneer dit mogelijk, is vaker een beroep op naasten en familie moeten worden gedaan. Daarom vindt D66 het belangrijk dat zij, zodra er een beroep op mantelzorgers wordt gedaan, dan ook beter worden ondersteund. We zien nu dat teveel mensen die mantelzorgen overbelast raken. Dat moet wat ons betreft anders. Er moet meer tijd en geld beschikbaar worden gesteld voor een mantelzorger en we moeten goed kijken naar maatregelen die mantelzorgers ontlasten, zoals respijtzorg.’

Is ongeneeslijk ziek zijn en sterven vooral een medische of sociale gebeurtenis?

‘Sterven hoort bij het leven. Maar een ongeneeslijke ziekte hoort daar niet bij, dus ik denk dat we dat moeten zien als een medische gebeurtenis. Natuurlijk veranderen opvattingen over ziekte en gezond zijn ook mee met veranderingen in de samenleving. We worden steeds ouder, dus de kans dat we ziek worden neemt toe. Ernstige ziektes komen vaker voor bij mensen op leeftijd. Zo zal bijvoorbeeld het aantal kankerpatiënten de komende jaren aanzienlijk toenemen. Juist daarom is het zo belangrijk dat we zorg zo goed mogelijk met elkaar inrichten, door een combinatie van samenwerking, passende zorg, preventie en eerlijke eigen bijdragen. Zo zorgen we ervoor dat de zorg ook in de toekomst beschikbaar en betaalbaar blijft.’

U heeft gezien dat KWF en PZNL het kaartspel Kiezen & Delen hebben gemaakt, om gesprekken tussen mensen over de laatste levensfase te stimuleren. Welk kaartje sprong er wat u betreft uit?

‘Heel mooi om op deze manier het gesprek over dit complexe onderwerp te stimuleren. De vraag ‘Hoe zou jij het liefste willen sterven?’ viel mij het meest op. Enerzijds is het natuurlijk zo dat de manier waarop we sterven niet altijd aan onszelf is. Daarom zullen we er nooit volledige controle over hebben. Maar dat neemt niet weg dat het ontzettend belangrijk is om er met elkaar over te spreken. Want ook het levenseinde hoort bij het leven, en het is voor mensen zelf maar ook voor hun naasten fijn en belangrijk om te weten hoe er over het sterven wordt gedacht, zodat er met eventuele voorkeuren rekening kan worden gehouden.’

Dit interview is schriftelijk afgenomen in aanloop naar de Tweede Kamerverkiezingen op 22 november 2023. Meer interviews en standpunten rond palliatieve zorg vind je op de pagina www.palliaweb.nl/verkiezingen-2023.